Φωτογραφία της Vilma Stojkovic.
To Ερημητήριο Blaca στο Brač
Το Ερημητήριο Blaca (Κροατικά: Pustinja Blaca) είναι το πιο γνωστό και το μεγαλύτερο μοναστήρι που χτίστηκε από Γλαγολίτες μοναχούς από το χωριό Poljice, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στο φαράγγι της ξηρής κοίτης του ποταμού, δύο χιλιόμετρα μακριά από την ακτή και περίπου στα μισά του δρόμου που συνδέει τους οικισμούς Brač, Bol και Milna.
Το σπήλαιο Ljubitovica θεωρείται ο πυρήνας του μοναστηριού και χρονολογείται από το 1552, όταν το συγκεκριμένο κομμάτι γης έγινε δωρεά. Ένας κόμης από το Brač έδωσε τότε άδεια για την οικοδόμηση ενός μοναστηριού και μιας εκκλησίας. Τα πρώτα κτίρια του μοναστηριακού συγκροτήματος χτίστηκαν το 1570. Η εκκλησία της Αναγέννησης με την ύστερη γοτθική αψίδα και το καμπαναριό σε σχήμα στύλου χτίστηκε μεταξύ 1588 και 1614.
Δίπλα στην εκκλησία χτίστηκαν οι πρώτες κατοικίες που χρησιμοποιήθηκαν για τη διαμονή των ασκητών μαζί με τα δοχεία νερού που καθόριζαν ουσιαστικά το μέγεθος του μοναστηριού.
Με τον καιρό, το Ερημητήριο Blaca μετατράπηκε σε μια μεγάλη ακίνητη περιουσία που κληρονόμησαν οι ιερείς, οι οποίοι ήταν συγγενείς των διαχειριστών του. Στα τέλη του 18ου αιώνα, οι επικεφαλής του ίδρυσαν μια ναυτιλιακή εταιρεία. Το Ερημητήριο Blaca συνδύασε με επιτυχία την αστική κατοικία της Κεντρικής Ευρώπης και τον παραδοσιακό αγροτικό τρόπο ζωής της Poljica και του Brač. Το ίδιο κτιριακό συγκρότημα περιλαμβάνει σαλόνια με βιβλιοθήκες και πιάνο, αίθουσες μελέτης και μουσικά όργανα, αλλά και καπνογόνες εστίες για το στέγνωμα και κάπνισμα του κρέατος, φούρνους και αποθηκευτικούς χώρους που απαντώνται στα μεγάλα χωριά της Δαλματίας εκείνης της εποχής. Οι πρόσθετες κατασκευαστικές εργασίες διπλασίασαν το μέγεθος των ταβερνών. Ο Μεγάλος Καταρράκτης ήταν ένας συλλέκτης νερού που χρησιμοποιήθηκε για τη συγκομιδή των στραγγισμάτων που προέρχονταν από τον κοντινό λόφο. Αυτή η ανοιχτή λεκάνη μπροστά από την είσοδο του μοναστηριού επέτρεψε την αύξηση του αριθμού των βοοειδών. Κατασκευάστηκε, επίσης. μεγάλο μελισσοκομείο, με μεγάλο χειμερινό κήπο για εσπεριδοειδή, σχάρες για επιτραπέζια σταφύλια, καθώς και υπόστεγα σε όλο το κτήμα.
Το Ερημητήριο παρήγαγε, επίσης, τυπογραφικό έργο, είχε μια αξιόλογη βιβλιοθήκη, καθώς και αστεροσκοπείο που έγινε γνωστό διότι «ανακάληψε» ένα νέο αστέρι. Οι μνήμες της εποχής που οι αστρονόμοι κατέγραφαν τις παρατηρήσεις τους, όταν τα εκατοντάδες ρολόγια έδειχναν την ώρα διαφόρων παρατηρητηρίων σε όλο τον κόσμο, διατηρούνται σήμερα ζωντανές μέσα από πολυάριθμα όργανα και ένα τηλεσκόπιο 178 mm με τον μεγαλύτερο φακό λείανσης στη νότιο-ανατολική Ευρώπη, που χρησίμευσε ως αφετηρία για το αστεροσκοπείο του Blaca.
Το πολιτιστικό τοπίο της μονής Blaca με τα βοηθητικά κτίρια, τα αμπέλια, τους ελαιώνες και τα βοσκοτόπια που βρίσκονται στο φυσικό τοπίο της ακατοίκητης, νότιας πλευράς του νησιού, δίνει την ευκαιρία για μελέτη και διατήρηση της παραδοσιακής περιβαλλοντικής ισορροπίας στην περιοχή, μεταξύ καλλιεργούμενου και άγριου φυσικού νησιωτικού τοπίου.
Το Πολιτιστικό Τοπίο της Πεδιάδας του Stari Grad
Η πεδιάδα του Stari Grad στο νησί Hvar αποτελεί τη ζωντανή μαρτυρία της ύπαρξης αρχαίου ανθρώπινου οικισμού στην περιοχή. Το κύριο χαρακτηριστικό του εν λόγω πολιτιστικού τοπίου είναι η γεωμετρική διαίρεση των οικοπέδων που έστησαν Έλληνες άποικοι από το νησί του Φάρου τον 4ο αιώνα π.Χ. Το σύστημα με το οποίο χωρίστηκαν τα χωράφια σε 75 ορθογώνια οικόπεδα σύμφωνα με την ελληνική αναλογία 1 προς 5, παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητο μέχρι σήμερα, χάρη στη μακροχρόνια συντήρηση του δικτύου ξερολιθιάς, των δρόμων, των πέτρινων καταφυγίων και του συστήματος υδροδότησης.
Τα χωράφια που εξακολουθούν να καλλιεργούνται εδώ και αιώνες, χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια αμπελιών και ελαιόδεντρων. Οι προαναφερόμενες αξίες της Πεδιάδας του Stari Grad αποτελούν τον λόγο για τον οποίο η τοποθεσία εγγράφηκε το 2008 στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς.
Πολυάριθμοι πολιτισμοί άφησαν το στίγμα τους, καλλιεργώντας το τοπίο του μεγαλύτερου καρστικού πεδίου στα νησιά της Αδριατικής, που προστατεύεται από τους γύρω λόφους και τον βαθύ θαλάσσιο κόλπο του Stari Grad. Οι Ιλλυρικές οχυρώσεις είναι ένα από αυτά τα σημάδια. Μπορούμε να τις αναζητήσουμε στις υπερυψωμένες κορυφές γύρω από την πεδιάδα, κατανεμημένες στρατηγικά, οι οποίες προσφέρουν θέα προς την πεδιάδα, αλλά και τη γύρω θαλάσσια περιοχή.
Η ελληνική αποικία Φάρος ιδρύθηκε το 385 π.Χ. στη θέση του Ιλλυρικού οικισμού. Η αποικία είχε το δικό της νομισματοκοπείο και εργαστήριο κεραμικής. Ως εκ τούτου, ήταν μια από τις ισχυρότερες αποικίες στην ανατολική ακτή της Αδριατικής μέχρι το 219 π.Χ., οπότε ο Φάρος κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους, οι οποίοι τον κατέστησαν νομό της Φαρίας, που αποτελούσε μέρος της δημόσιας γης (ager publicus) των Salona. Ήταν μια περίοδος οικονομικής ευημερίας, όπου χτίστηκαν οι αγροτικές βίλες (rusticae). Ακόμη και σήμερα μπορούμε να παρατηρήσουμε τα ερείπια από πλούσια επιπλωμένες βίλες με ψηφιδωτά, και πρόσφατη έρευνα αποδεικνύει νέες μετρήσεις και διαίρεση της πεδιάδας του Stari Grad σε ρωμαϊκές μονάδες γης με την ονομασία centuriae.
Η άφιξη των Σλάβων διέκοψε για λίγο τη συνέχεια στην αρχαία χρήση της γης. Ωστόσο, οι Σλάβοι αφομοίωσαν τους πολιτισμούς μέχρι τον 9ο αιώνα και κατάφεραν να αναγνωρίσουν σημαντικά σημεία του τοπίου αφιερωμένα στις θεότητες Perun, Veles και Mokoš.
Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, η πεδιάδα του Stari Grad ήταν υπό την προστασία του πολιούχου της Επισκοπής του Hvar, γνωστός με το όνομα Campus sancti Stefani. Την περίοδο εκείνη χτίστηκαν πολλές εκκλησίες, καθώς και νέοι δρόμοι πάνω στις αρχαίες διαδρομές.
Η ζωή της κοινότητας ήταν πάντα στενά συνδεδεμένη με τη θρησκεία. Ως εκ τούτου, δημιουργήθηκε μια περιφορά στην πεδιάδα του Stari Grad και στους κοντινούς οικισμούς που ονομάστηκε Za križen. Γιορτάζει την Ανάσταση του Χριστού και παραμένει αμετάβλητη από τη Μεγάλη Παρασκευή μέχρι σήμερα.
Η παραδοσιακή γνώση της ελαιοκαλλιέργειας, της αμπελοκαλλιέργειας, της μελισσοκομίας, της αλιείας, της συμβίωσης με τη φύση, της διατήρησης των δασών και των υδάτινων πόρων, της καθαρότητας της θάλασσας, της αξίας του εύφορου εδάφους, της κατασκευής τοίχων από ξερολιθιά, και της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς έχει μεταδοθεί. στις νεότερες γενιές στις πόλεις Stari Grad και Jelsa, οι οποίες λειτουργούν ως κληρονόμοι αυτού του ανεκτίμητου θησαυρού.
Το Tvrdalj: Η Θερινή Οικία του Petar Hektorović's
Το Tvrdalj, η θερινή οικία του Petar Hektorović (1487 – 1572), που περιλαμβάνει μια λιμνούλα και έναν περιστερώνα, είναι το πιο σημαντικό κτήριο στο Stari Grad. Αυτό το κτίριο, που φαινομενικά χτίστηκε μόνο για αμυντικούς σκοπούς, είναι το αποτέλεσμα των προσπαθειών του αναγεννησιακού ποιητή Petar Hektorović, γνωστότερου για το έργο του Fishing and Fisherman’s Complaints (Ribanje i ribarsko prigovaranje), το οποίο αποτελεί το πρώτο οδοιπορικό που καταγράφηκε στην κροατική λογοτεχνία.
Το Tvrdalj χτιζόταν για σαράντα χρόνια και ως εκ τούτου αντικατοπτρίζει την αναγεννησιακή φιλοσοφία του ποιητή καθώς και τις ιστορικές συνθήκες του νησιού Hvar τον 16ο αιώνα. Σχεδιάστηκε τόσο ως φρούριο που μπορούσε να προσφέρει καταφύγιο σε ολόκληρο τον πληθυσμό του Stari Grad όσο και ως αντίγραφο του κόσμου, αλλά σε μικρότερη κλίμακα. Είναι ένας μικρόκοσμος που περιβάλλεται από τείχη, αλλά εξακολουθεί να προσφέρει χώρο για όλα τα ζωντανά πλάσματα – ψάρια, πουλιά, φυτά και ανθρώπους.
Το Tvrdalj είναι ένα πέτρινο βιβλίο – ο Hektorović σκάλισε σε πέτρα περισσότερες από είκοσι επιγραφές. Ωστόσο, χάραξε το σύνθημα της προσωπικής του ζωής στα ιταλικά: Fede e realtà o quanto è bella – Πίστη και πραγματικότητα, ω πόσο όμορφα που είναι.
Υπάρχει μόνο μία επιγραφή στην Κροατική γλώσσα, η οποία βρίσκεται πάνω από το μέρος της εξοχικής κατοικίας που προοριζόταν για ταξιδιώτες και φτωχούς, προκειμένου να τους προσφέρει ξεκούραση και αναζωογόνηση.
Ο ποιητής, χριστιανός διανοούμενος και οικοδόμος Petar Hektorović, έχτισε το Tvrdalj με επιμονή, κατά τη διάρκεια σχεδόν όλης της ζωής του. Το ξεκίνησε ως εξοχικό και το άφησε στους απογόνους του ως έναν κλειστό και ολοκληρωμένο μικρόκοσμο αφιερωμένο στον Δημιουργό των πάντων –Omnium Conditori. Το παιχνιδιάρικο εσωτερικό του Tvrdalj είναι εντελώς αντίθετο από την απλότητα της πρόσοψής του.
Η λιμνούλα περιβάλλεται από βεράντα και από πάνω υπάρχει ένας μικρός πύργος με πέτρινες φωλιές για περιστέρια και τρύπες για σπουργίτια. Υπάρχει, επίσης, ένα πανέμορφο πάρκο με φυτά που έστειλαν στον Hektorović φίλοι του, ποιητές από το Dubrovnik. Και πάλι, υπάρχουν επιγραφές γύρω από τη λιμνούλα και η μεγαλύτερη από αυτές είναι μια προειδοποίηση για την παροδικότητα της ζωής: «Λάβετε υπόψη ότι ούτε ο πλούτος, η παγκόσμια φήμη, η ομορφιά ούτε η ηλικία θα σας σώσουν, γιατί ο θάνατος θα μας πάρει όλους στο τέλος». Στη δυτική πλευρά του πάρκου υπάρχει μια εθνογραφική συλλογή του Μουσείου του Stari Grad που παρουσιάζει μια τυπική νησιώτικη κουζίνα με εστία.
